راه های جلوگیری از کپک زدن مرکب خوشنویسی
مرکب یکی از مهمترین و کاربردی‌ترین ابزار خوشنویسی است. مرکب خوشنویسی در دو نوع مایع و خشک تولید و به بازار عرضه می‌شود. در این مطلب قصد داریم شما را با روش‌ها و راه های جلوگیری از کپک زدن مرکب آشنا کنیم. ممکن است در مورد نحوه نگهداری از مرکب خوشنویسی سؤالاتی در ذهن شما پیش آمده باشد. مطمئن باشید در صورت استفاده صحیح و مراقبت از مرکب می‌توانید از کپک زدگی و خراب شدن آن جلوگیری کنید. در این خصوص ما راهکار‌هایی را به شما ارائه خواهیم داد. با به کارگیری این راهکارها می‌توانید مرکب را برای مدت طولانی نگه دارید و از آن استفاده کنید. 
مرکب خوشنویسی چیست؟
مرکب یکی از ابزارهای اصلی خوشنویسی با قلم است. این ماده به شکل مایعی رنگی است که برای خطاطی و طراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مرکب در بازار یا از نوع مایع است و یا از نوع خشک. مرکب مایع در واقع مرکب آماده و قابل استفاده است. اما مرکب خشک را قبل از استفاده باید در مقدار مشخصی از آب حل کرد.
مواد سازنده مرکب خوشنویسی
مرکب خوشنویسی از یک سری مواد و ترکیبات خاص به دست می‌آید. در ادامه به مواد تشکیل دهنده مرکب اشاره می‌کنیم:
- دوده: این ماده سیاه رنگ در اثر سوختن چوب و ذغال به وجود می‌آید. دوده به عنوان رنگدانه اصلی در مرکب‌های مشکی به کار می‌رود.
- صمغ عربی: صمغ عربی ماده چسبناکی است که در ساخت مرکب مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای اینکه مرکب، حالت روان و یکنواخت داشته باشد، به ترکیبات آن صمغ عربی اضافه می‌شود.
- زاج: زاج، ماده‌ای کریستالی و سفید رنگ است که از معادن استخراج می‌گردد. این ماده در از بین بردن بوی نامطبوع و افزایش ماندگاری مرکب مؤثر است.
- مازو: مازو یک ماده طبیعی و کروی شکل است که از درخت بلوط حاصل می‌شود. وجود این ماده موجب می‌گردد که مرکب در مقابل نور مقاومت بالایی داشته و تغییر رنگ ندهد.
انواع مرکب خوشنویسی
یکی از عوامل تعیین کننده زیبایی خط در هنر خوشنویسی با قلم، استفاده از مرکب مرغوب و باکیفیت است. میزان کیفیت مرکب بستگی به مواد به کار رفته در آن دارد. به طور کلی مرکب خوشنویسی از نظر مواد تشکیل دهنده به دو نوع مرکب طبیعی و مرکب شیمیایی تقسیم می‌شود.
- مرکب طبیعی: برای ساخت مرکب‌های طبیعی از مواد طبیعی مانند دوده، صمغ عربی و آب استفاده می‌شود. مرکب طبیعی کیفیت بالاتر و در عین حال ماندگاری بیشتری دارد. این مرکب‌ها در برابر نور و عوامل محیطی مانند گرما و رطوبت مقاومت بالایی دارند و تغییر رنگ نمی‌دهند.
- مرکب شیمیایی: این مرکب‌ها از موادی مانند جوهر نمک و اکسید آهن ساخته می‌شوند. مرکب‌های شیمیایی در مقایسه با مرکب‌های طبیعی از کیفیت پایین‌تری برخوردارند. این مرکب‌ها در برابر عوامل محیطی مقاومت چندانی ندارند و با گذشت زمان تغییر رنگ می‌دهند. همه این عوامل موجب شده که مرکب‌های شیمیایی در مقایسه با مرکب‌های طبیعی قیمت پایین‌تری داشته باشند. پیشنهاد می‌شود در مواقعی که کمتر کار می‌کنید یا می‌خواهید آثار خود را برای مدت طولانی حفظ کنید از مرکب طبیعی استفاده نمایید.
چه عواملی در انتخاب مرکب خوشنویسی مؤثر است؟
شناخت راه های جلوگیری از کپک زدن مرکب به نگهداری طولانی مدت مرکب کمک می‌کند. با این حال هنگام خرید این محصول باید یک سری نکات را نیز در نظر داشت. همه این عوامل برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌تواند مؤثر باشد.
- نوع مرکب: امروزه در بازار ایران انواع مرکب خوشنویسی به فروش می‌رسد. مرکب خوشنویسی عموماً به انواع خشک، مایع، طبیعی و شیمیایی دسته‌بندی می‌شود. شما می‌توانید با توجه به سلیقه، نیاز و بودجه‌ای که می‌خواهید برای خرید مرکب صرف نمایید، محصول مورد نظر خود را تهیه کنید.
- میزان غلظت مرکب: یکی دیگر از عوامل مؤثر در انتخاب مرکب، میزان غلظت آن است. مرکب‌ها در انواع رقیق و غلیظ تولید می‌شوند. مرکب‌های غلیظ پوشش‌دهی بالایی دارند و برای مدت طولانی می‌توان از آن استفاده کرد. تنها با حل کردن کمی آب در این مرکب‌ها می‌توان غلظت آن را در حد متعادل قرار داد.
- رنگ مرکب: مرکب خوشنویسی علاوه بر رنگ مشکی در رنگ‌های متنوع تولید می‌شود. همین تنوع رنگ می‌تواند به کار شما جذابیت بیشتری ببخشد.
- ماندگاری مرکب: گفتیم که مرکب‌های طبیعی، دوام و ماندگاری بیشتری دارند. استفاده از این مرکب‌ها برای آثاری مانند تابلو خط که قرار است برای مدت طولانی نگهداری شود مناسب‌تر است. در این صورت اثر شما تا مدت‌ها زیبایی و کیفیت خود را حفظ کرده و تغییر رنگ جوهر در آن مشاهده نمی‌شود.
روش‌ها و راه های جلوگیری از کپک زدن مرکب
مرکب و جوهر خوشنویسی با گذشت زمان و در اثر عواملی مانند گرما ممکن است دچار کپک زدگی شود. روش‌ها و راه‌هایی وجود دارد که به کمک آن می‌توان از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کرد. از جمله:
- یکی از راه های جلوگیری از کپک زدن مرکب این است که مرکب را در دواتی از جنس مس نگهداری کنید. دوات مسی از مرکب در برابر عواملی مانند نور و گرما محافظت می‌کند. چنانچه دوات مسی در دسترس نبود می‌توانید تکه‌ای ورق مسی تهیه کنید و داخل دوات قرار دهید.
- استفاده از الکل سفید برای جلوگیری از کپک زدن مرکب می‌تواند مؤثر باشد. برای این کار می‌توانید یک قاشق غذاخوری الکل سفید را با یک قطره از داروی ضد قارچ نیستاتین مخلوط کنید. سپس مخلوط حاصل را در نیم لیتر آب مقطر به همراه کمی نمک حل کنید. از این محلول می‌توانید برای رقیق کردن مرکب استفاده نمایید. محلولی که درست کرده‌اید برای جلوگیری از کپک زدن مرکب بسیار مؤثر خواهد بود.
- بهتر است از لیقه ابریشم مرغوب و باکیفیت استفاده کنید. ممکن است این مسأله برای برخی افراد، کم اهمیت جلوه کند. اما باید بدانید لیقه‌های نامرغوب به علت داشتن قارچ ممکن است باعث کپک زدن مرکب شوند. همچنین می‌توانید کمی پودر صابون بر روی لیقه بریزید و با مقداری آب بر روی حرارت قرار داده و اجازه دهید به مدت یک ساعت بجوشد. این کار باعث از بین رفتن قارچ لیقه شده و به ماندگاری مرکب کمک می‌کند. دقت کنید لیقه را پس از اینکه کاملاً خشک شد در داخل دوات قرار دهید.
- نحوه آماده کردن مرکب در ماندگاری و طول عمر آن مؤثر است. بعد از اینکه لیقه را داخل دوات گذاشتید و مقداری جوهر روی آن ریختید، درب دوات را به مدت سه یا چهار روز نبندید. برای اینکه مرکب، خشک نشود آن را کمی رقیق‌تر کنید. برای رقیق کردن مرکب بهتر است از آب مقطر استفاده نمایید. هر روز دو یا سه بار با قلم بر روی لیقه ضربه بزنید. بعد از گذشت سه یا چهار روز می‌توانید درب دوات را ببندید؛ اما نگذارید درب آن برای مدت طولانی بسته بماند. سعی کنید هر روز حتی اگر از مرکبتان هم استفاده نکردید درب دوات را برای چند دقیقه باز بگذارید تا هوا بخورد.
- مرکب را در داخل یخچال نگهداری کنید. برودت و هوای سرد از کپک زدن و تغییر رنگ مرکب جلوگیری می‌کند.
- از قرار دادن مرکب در مکان‌های مرطوب خودداری کنید. رطوبت، باعث کپک زدن و بدبو شدن مرکب می‌شود. در مواقعی که مرکب بدبو شود، می‌توان مقداری گلاب در آن ریخت.
- از ضد کف مرکب استفاده کنید. کف کردن مرکب یکی از عواملی است که باعث کپک زدن آن می‌شود. بسیاری از اساتید به هنرجویان توصیه می‌کنند قبل از شروع خوشنویسی ظرف مرکب را تکان دهند. اما تکان دادن ظرف مرکب باعث کف کردن مرکب و در نتیجه کپک زدن آن می‌شود. با استفاده از ماده‌ای به نام ضد کف مرکب می‌توان این مشکل را برطرف کرد. تنها کافی است چند قطره از این ماده را روی مرکب بریزید و اثرات آن را مشاهده کنید. کارگاه تولیدی ساج به تازگی اقدام به تولید چنین محصولی نموده و به بازار عرضه کرده است. ناگفته نماند که ضد کف ساج محصولی کاملاً بی‌رنگ است و رنگ جوهر را تغییر نمی‌دهد.
چند نکته در مورد مرکب و جوهر خوشنویسی
در خصوص استفاده و نحوه نگهداری از جوهر خوشنویسی نکاتی وجود دارد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:
- ظرفی که مرکب در آن ریخته می‌شود نباید خیلی کوچک باشد. استفاده از ظرف‌های دهانه گشاد مناسب‌تر است؛ زیرا عمل مرکب‌برداری راحت‌تر صورت می‌گیرد.
- سعی کنید از لیقه ابریشمی استفاده کنید. این لیقه‌ها پرز نداده و کیفیت کار شما را بهتر نشان می‌دهند.
- برای رقیق کردن مرکب از آب مقطر استفاده کنید. ریختن آب در مرکب بهتر است با قطره‌چکان صورت بگیرد.
- قبل از استفاده از مرکب، آن را خوب به هم بزنید و با قلم، میزان غلظت آن را بررسی کنید.
- اگر از مرکب مشکی استفاده می‌کنید قبل از استفاده، ظرف آن را به خوبی تکان دهید. این کار باعث می‌شود ناخالصی‌های موجود در مرکب ته‌نشین گردد. در مورد مرکب‌های رنگی چون ناخالصی‌های کمتری دارند الزامی به این کار نیست.
- برای نگهداری مرکب از ظرف‌های دربسته استفاده کنید تا خشک نشود.
- مرکب را در تماس با نور مستقیم خورشید قرار ندهید. گرما و نور خورشید، رنگ مرکب را تغییر می‌دهد.
سخن آخر
مرکب خوشنویسی در انواع مختلف، تولید و روانه بازار می‌شود. مطلبی که در اینجا حائز اهمیت می‌باشد نحوه نگهداری و جلوگیری از کپک زدن مرکب است. به همین منظور در این مطلب سعی کردیم شما را با راه های جلوگیری از کپک زدن مرکب آشنا کنیم. این روش‌ها به شما کمک می‌کند مرکب را برای مدت طولانی‌تری نگه دارید و از آن استفاده کنید.
